Istorija BILEĆE
Prvi tragovi ljudske kulture i civilizacije na području opštine Bileća datiraju još iz mlađeg kamenog doba (neolita), o čemu svjedoče arheološki lokaliteti, još uvijek nedovoljno istraženi. Praistorijski tumuli, gradine i gomile kojih prema najnovijim istraživanjima ima preko 1400, jasno ukazuju na kontinuitet i gustoću stanovništva u praistoriji. Najstariji narod kojije naseljavao ovo područje su Iliri, odnosno ilirsko pleme Deramisti, čije je sjedište bilo u širem arehalu Orahovica, a koji su brojili 30 dekurija.Obzirom da dekurija broji od 100 do 150 stanovnika, to znači da je ovo područje naseljavalo od 3000 do 5000 pripadnka ilirskog plemena Deramista. Iz ilirskog perioda ostale su nam praistorijske grobnice, nešto pokretnog arheološkog materijala i toponimi, zanimljivi za lingvinistička istraživanja.
Administartivno, upravno i privredno sjedište cijele ove oblasti u periodu rimskog carstva nalazilo se u selu Panik u dolini rijeke Trebišnjice, poznato u literaturi pod nazivom Leusinium.Priliko spašavanja spomenika kulture iz doline rijeke Trebišnjice Zavod za zaštitu spomenika u saradnji sa Standford univerzitetom iz Los Angeles-a vršio je sistematsko arheološka iskopavanja i tom prilikom otkriveni su objekti civilne i vojne arhitekture čija je unutrašnjost bila ukrašena sa polihromnim mozaicima koji su predstavljali antropomorfne, zoomorfne, floralne i geometrijske motive.
Preko rijeke Trebišnjice u neposrednoj blizini Leusiniuma vodio je most od koga je sačuvan natpis da je ovaj most obnovljen za vrijeme vladavine Flavijevaca u periodu od 79 do 84 godine, što ujedno predstavlja i prvi pisani izvor na području opštine.
Prvi pomen Bileće kao naseljenog mejsta susrećemo u dokumentima Dubrovačkog arhiva iz 1286 godine, kada se pominje pod nazivom BILECHIA. Takođe u istim izvorima i pod istima nazivom Bileća se pominje i u XIV vijeku kao važna raskrsnica puteva na srednjevjekovnom karavanskom putu .U jednom dokumnetu iz 8. septembra 1388. godine ističe se da je vojska vojvode Vlatka Vukovića u polju kod Bileće teško porazila tursku vojsku pod komnadom Šahi-paše što se ujedno smatra i jednim od prvih poraza turaka na Balkanu.
Trebišnjica nekad
U periodu od XIII do XVI vijeka na ovim prostorima istorija bilježi i veliki broj srednjoviojekovnih nadgrobnih spomenika – stećaka, koji kao monoliti teže i do 5 tona. Na području opštine ima ih ukupno 1724 i dati su u pet osnovnih formi : sarkofazi, ploče, sljemenaci sanduci i krstovi. Ukrasi na njima rađeni su u tehnici bareljefa, a motivi su različiti : ljudske predstave, životinjske figure, arhitektonski i geomterijski motivi. Od ukupnog broja, njih 46 sadrži natpise koji govore o pokojniku, zanimanju, načinu smrti, a imena su mahom sledeća : Radič, Vuksan, Vukoman, Dobrič, Vlatko, a ova imena najbolje opovrgavaju muslimansko-bošnjačku “naučnu” teoriju da su ovi spomenici pripadali njihovoj kulturi.Svi su pisani starobosanskom ćirilicom (bosančicom), a njihovi pisci (diaci) pripadali su različitim klesarskim školama.
U neposrednoj blizini grada Bileće nalaze se ostaci srednjevijekovnog utvrđenog grada Toriča, za koga se u lokalitetima navodi da je u XV vijeku pripadao porodici Pavlovića. Na lokalitetu Trnovi do nalazi se crkva posvećena Arhangelu Mihailu sa natpisom na portalu u kome se kaže da je obnovljena 1709. godine, a nastala je na ostacima nekadašenjeg manastirskog kompleksa spaljenog od strane turaka.
Pravi centar pismenosti u srednjem vijeku u srednjem vijeku bio je manastir Dobrićevo, u svojoj burnoj istoriji više puta rušen,paljen i obnavljan da bi konačno 1967. godine u potpunosti premješten na novu lokaciju u selu Orah.Mnoge vrijedne knjige pisane kaligrafijom zauvijek su propale, ali su ostale izvanredno lijepe čuvenog slikara i živopisca Georgija Mitropanovića.
Bileća je potpala pod tursku vlast 1466. godine i u vijekovima Turske vladavine na ovim prostorima teško stradala zbog vječitih buna i otpora. Islamizacija stanovništva zahvatila je i ove prostore pa je i jedan dio srba u smislu one Njegoševe “Isturči se plahi i lakomi” prešao na islam predajući na taj način “vjeru za večeru”. Bilećki Muslimani nijesu anadolskog niti turskog porijekla, već svi vode porijeklo od srpskih porodica sa područja opštine Bileća, o čemu je veliki pisac Meša Selimović u Srpskoj akademiji nauka i umjetnosti pisao : “Ja sam porijeklom od Bileće iz maloga sela Vranjska od bratstva Vujovića”. Zajednički zivot srpskog i muslimanskog stanovništva kroz burna istorijska vremena uvijek je bio težak i nepomirljiv, zato što su Muslimani, da bi dokazali svoju pripadnost i vazalnost novoj vjeri uvijek bili na strani okupatora : kao janičari u turcima, kao šuckori u austro-ugarskoj vojsci i kao najkrvavije ustaše u Pavelićevoj vojsci.
U neposrednoj blizini Bileće nalazi se Vučji do, gdje se odigrala čuvena Vučidolska bitka 1876. godine u kojoj je učestovalo 16 Bilećkih četa. Odlukom Berlinskog kongresa Bileća je ušla u sastav austrougarske monarhije i u tom periodu dolazi do
, komunikacija i čuvene kasarne (logora) u Bileći. Otvara se 1880. goidine prva osnovna škola u Bileći i prave makadamski putevi. Krajem XIX vijeka dolazi do migracija stanovništva u Ameriku “trbuhom za kruhom”. Prvi svjetski rat , kao i svaki drugi rat donio je ovom kraju pustošenje i razaranje. Mnogi Bilećani ostavili su svoje kosti na brojnim ratištima kao i mnogim logorima. Željeznička pruga došla je u Bileću na Nikolj – dan 1831. godine, a ukinuta je 30. maja 1976. godine.
Neposredno pred drugi svjetski rat u Bilećkoj kasarni bio je formiran 61. pješadijski puk, a istovremeno i koncentracioni logor za komuniste u kome je nastala pjesma “Bilećanka”.